نقش و اهمیت یووی و فلورسنت در ماهیگیری

این روزها با پیشرفت تکنولوژی، هرروزه شاهد تولید متریال‌ها و معرفی ایده‌های جدید در ماهیگیری هستیم. یکی از چیزهایی که این روزها زیاد به آن بر می‌خوریم مواد یووی است. موادی که تنها در صورت برخورد نور یووی (همان ultraviolet یا فرابنفش) به آنها می‌درخشند و می‌توانند ماهی‌ها را به خود جذب کنند. اما آیا واقعا استفاده از آنها موثر است؟

فرابنفش (یووی)

فرابنفش (یووی) یک طیف نوری با فرکانس بسیار بالاست که چشمان ما قادر به دیدن آن نیست. ما تنها بخش کوچکی از طیف الکترومگنتیک را می‌توانیم ببینیم که شامل تشعشعاتی با طول موج بین 400 تا 700 نانومتر می‌شود. خود نور خورشید شامل رنگ‌ها (طول موج های نوری) متعددی است. نور قرمز بلندترین طول موج و کمترین انرژی و نور بنفش کوتاه‌ترین طول موج و بیشترین انرژی را دارد. به همین ترتیب فرابنفش طول موج کوتاه تر و در مقایسه با نور بنفش انرژی بیشتری دارد و در محدوده 10 تا 400 نانومتر قرار می گیرد.
برخی حشرات از جمله زنبورها و خزندگان و پرندگان می‌توانند نورهای نزدیک به طول موج فرابنفش که از گیاهان ساتع می‌شود را ببینند. اما نور در محیط آب به نحو دیگری عمل می‌کند و تحت تاثیر عوامل مختلفی قرار می‌گیرد. برای همین تاثیرات و کارکرد آن در آب متفاوت است.

مواد در مواجهه با نور مثل آینه عمل می‌کنند ولی آن چه بازگشت می‌دهند انواع مختلف رنگ‌هاست. وقتی نور با اشیا برخورد می‌کند، بخشی از نور باز می‌تابد و بخشی از آن جذب بدنه اشیا می‌شود. آن چه موجودات به کمک عصب‌های بینایی می‌‍بینند نوری است که بازتاب یافته. به طور کلی تنها موجوداتی می‌توانند فرابنفش را ببینند که یاخته مخروطی و عصب‌های مختص آن را در شبکیه خود داشته باشند. ما نمی‌توانیم آن را ببینیم چون سلول‌های عصبی که قادر به دریافت آن باشند را نداریم.

نقش یووی در ماهیگیری

در مورد این که آیا ماهی‌ها قادر به دیدن یووی و فلورسنت هستند آزمایشات و تحقیقات محدودی انجام شده. طبیعتا ماهی‌ها بر حسب گونه، سن، محل زندگی و نحوه تغذیه توانایی‌های متفاوتی دارند. قوه بینایی هم از این قائده مستثنی نیست. نحوه دریافت نور در گونه‌های مختلف و حتی در دوره‌های مختلف زندگی آنها متفاوت است. همچنین کارکرد برخی دریافت کننده‌های نوری در برخی ماهی‌ها در عمق‌‍های مختلف تغییر می‌یابد، چون نور در آب نوعی دیگر عمل می‌کند و در مقایسه با محیط بیرون آب تحت تاثیر عوامل مختلفی قرار می‌گیرد.

بر اساس تحقیقات انجام شده و شواهد موجود، برخی از ماهی‌ها قادر به دیدن فرابنفش هستند و برخی هم در مراحل خاصی از زندگی خود از این ویژگی برخوردارند. سالمون و قزل آلا تنها در زمانی که بسیار کوچک هستند و از پلانکتون‌ها تغذیه می کنند می‌توانند نور فرابنفش را ببینند و قبل از بلوغ و مهاجرت این توانایی از بین می‌رود.
نور فرابنفش وقتی در آب نفوذ می‌کند نوعی دیواره نوری درخشان به وجود می‌آورد و باعث می شود چیزهایی که نزدیک به آن هستند مثل سایه خود را نشان دهند. پلانکتون‌های نامرئی هم در پس آن پدیدار می‌شوند و موجوداتی که از آنها تغذیه می‌کنند از این خاصیت بهره ‌می‌گیرند. برای همین نور فرابنفش در تغذیه ماهی‌های کوچک نقش عمده‌ای دارد.

در جاهایی که آب شفاف است، به خصوص قسمت های ساحلی و مرجانی ، این پدیده باعث می‌شود بعضی شکارها از چند متر آن طرف تر پدیدار باشد. اما در مورد این که ماهی‌های بزرگ تر از این خاصیت یووی برای شکار استفاده کنند شواهدی در دست نیست.
هر چه عمق بیشتر می‌شود، میزان کمتری از فرابنفش وارد آب می‌گردد، چون به فاصله کمی از سطح آب توسط کربن محلول در آب جذب و حل می‌شود. مگر در آب‌های خیلی شفاف، با افزایش عمق از این رو میزان نور فرابنفشی که وارد آب می‌شود خیلی کمتر آن است که اثرگذار باشد.

با این حال در آب‌های کم عمق در محل‌های خاصی که نور فرابنفش در آب به میزان کافی نفوذ می‌کند بعضی ماهی‌ها (که از جمله ماهی‌های ورزشی نیستند) از این نور برای جفت یابی و تشخیص گونه‌های مهاجم استفاده  می‌کنند. وجود خال‌های حساس به یووی در بعضی از ماهی‌ها خود نشانه‌ای از توانایی برخی از ماهی‌ها در دیدن این نور است، اما این که آیا این ماهی‌ها از آن در تغذیه بهره می‌گیرند یا نه در پرده ابهام است.

صرف نظر از عامل عمق، به طور کلی هیچ شواهد علمی در مورد این که استفاده از مواد یووی می‌تواند میزان موفقیت شما در ماهیگیری را می‌تواند افزایش دهد موجود نیست. چنین موادی شاید نوعی درخشندگی و تاثیر خاص دیگری داشته باشند، اما این تاثیر الزاما ارتباطی با نور یووی ندارد. مواد فلورسنت داستان متفاوتی دارند که در بخش بعد به آن خواهیم پرداخت.

فرابنفش نوعی نور سبز است، اما نور آن چه تحت عنوان چراغ قوه‌های یووی می‌شناسیم blacklight خوانده می‌شود، اما نوری که در لامپ آنها می‌بینیم آبی است، چون طیف‌های دیگر توسط چشم انسان قابل دیدن نیست. این چراغ قوه‌ها نوعی اشعه یا انرژی از خود ساتع می‌کنند که با برخورد به اشیای فلورسنت نوعی حالت درخشش در آنها ایجاد می‌کنند. خاصیت فلورسنت باعث می‌شود اگر نوری از ناحیه فرابنفش را دریافت کند، نوری که ماده فلورسنت ساتع می‌کند در حوزه دید انسان قرار گیرد.

نقش فلورسنت در ماهیگیری

فلورسنت نوعی افکت است که در بعضی مواد دیده می‌شود. رنگ‌های فلورسنت در مقایسه با رنگ‌های عادی نور بیشتری را جذب می‌کنند و بازتاب می‌دهند. وقتی فرابنفش روی مواد فلورسنت می‌تابد، نور بازتاب یافته به شکل متفاوتی بازگشت می‌یابد و تغییراتی در آن ایجاد می‌شود که موجب دیده شدن آن توسط ما و ماهی می‌شود. به عبارت ساده تر، مواد فلورسنت نوردریافتی از یک طول موج دریافت و در طول موج دیگری ساتع می‌کنند.
در واقع بخشی از طیف نور نامرئی تغییر می‌یابد و مرئی می‌شود. رنگ‌های عادی بخشی از طیف نورهای مرئی را که با طول موج پایه‌شان همخوانی داشته باشد جذب و منعکس می‌کنند و بقیه رنگ‌ها جذب و به صورت گرما دفع می‌شوند. رنگ‌های فلورسنت در مقایسه با رنگ‌های عادی میزان بیشتری از طیف مرئی و طول موج‌های پایین تر اما پرانرژی تر مثل فرا بنفش را جذب می‌کنند و بازتاب می‌دهند. به همین دلیل چشمان شما رنگ‌های فلورسنت را با شدت بیشتری دریافت می‌کنند، انگار که دارند می‌درخشند.

یکی از طرح های سعید ساهر که با مواد فلورسنت و فسفرسنت ساخته شده

توجه داشته باشید که فلورسنت با فسفرسنت (آن چه عموما فسفری خوانده می‌شود) متفاوت است. رنگ دانه‌های فسفرسنت نور دریافتی را به عنوان انرژی ذخیره می‌کنند، برای همین درخشش آنها ادامه می‌یابد. مواد فسفری را با عنوان dark the in glow هم می‌شناسیم. اما رنگ‌های فلورسنت به محض ناپدید شدن نور از تابش متوقف می‌شوند.

موادی که دارای خاصیت فلورسنت یا فسفری باشند کنتراست بیشتری دارند و روشنتر به نظر می‌رسند، برای همین می توانند ماهی را به خود جذب کنند. طعمه های شبرنگ که با عنوان‌های مختلفی می‌شناسیم برای صید برخی ماهی‌ها در شب موثر نشان داده‌اند. ماهی‌هایی مثل سالمون، بس دریایی، سوف و اردك ماهی از آن جمله اند.

نور و درخشش همان طور که در خشکی موجوداتی مثل حشرات را به خود جذب می‌کنند برای ماهی‌ها هم جذاب هستند. ساکنان اطراف مدیترانه از گذشته دور با روشن کردن آتش در کنار آب در شب ماهیگیری می‌کردند. این کار باعث می‌شد گله‌های ماهی به سطح آب بیایند. اما این بدین معنا نیست که ماهی‌ها همیشه جذب نور می‌شوند، آنها در بعضی دوره‌های بیولوژیکی از نور می‌گریزند و در بعضی دوره‌ها هم جذب آن می‌شوند. در عین حال برخی گونه‌ها هم کلا از نور بیزارند. این عوامل هم روی موفقیت طعمه‌های شبرنگ تاثیرگذار است.

در سطح روی آب و نزدیک به سطح نور خورشید وارد آب می‌شود و محیط را روشن می‌کند. در این محیط محدوده دید به طور کلی آبی رنگ است. بنابراین رنگ‌های فلورسنت توسط ماهی‌ها به شکل سبز، زرد، نارنجی و قرمز روشن دریافت می‌شوند رنگ سبز در طیف نور دریا از همه فراوان تر است و به دنبال آن به ترتیب زرد، نارنجی و قرمز می‌آیند.
البته در نور کم یا در شب اهمیت رنگ‌ها کمتر می‌شود، چون چشم ماهی‌ها روی عصب‌هایی که مختص دید در تاریکی هستند متمرکز می‌شود. این عصب ها کنتراست و حرکت را تشخیص می‌دهند. به عقیده برخی رنگ سفید به خاطر ایجاد چنین کنتراستی می‌تواند بهترین انتخاب برای این شرایط باشد.
همچنین در مواقعی که ماهی‌ها از فاصله از زیر به طعمه خود در سطح آب نگاه می‌کنند عملا تنها چیزی که می‌توانند در پس نوری که به سطح می‌تابد ببینند سایه طعمه هاست که رنگشان مشخص نیست و رنگ آنها شبیه به هم به نظر می‌رسد.

در عمق‌های پایین تر که نور خورشید خیلی کم نفوذ می‌کند یا وجود ندارد حالت فلورسنت در موجوداتی دیده شود که از خودشان نور می‌سازند و ساتع می‌کنند. چنین نوری گاهی هم این در نتیجه بیوشیمی بافت‌ها و یا پروتئین های خاصی به وجود می‌آید. ماهی‌های مختلف مثل برخی کوسه‌ها و پهن ماهیان حالت فلورسنت دارند.