هرآنچه درباره استون فلای باید بدانید

از وقتی ماهیگیری با پشه را شروع کردم، این ورزش هر روز مرا بیشتر به سوی شناخت و مطالعه حشرات آبزی سوق داد. به طوری که کند و کاو در مورد این حشرات مرموز و زیبای آبزی کم کم بخش عمده‌ای از ماهیگیری من را در برگرفت و هر چه بیشتر الهام بخش پشه بافی من شد. به تدریج فهمیدم اطلاعات مربوط به حشرات آبزی و رفتار آنها چه قدر در این ورزش اهمیت دارد.

در دوران جوانی به مدت چند سال در ده کوچکی در کنار رودخانه کرج زندگی کردم و خاطرات زیبایی برایم به جا ماند که همیشه با من هستند. در آن دوران هر روز در آن آب زلال استون فلای‌ (stonefly) هایی را می دیدم که فعالانه میان سنگ‌ها می‌خزیدند. این مشاهدات آن قدر من را مجذوب خود کرد که سعی کردم هر چه بیشتر در مورد آن ها اطلاعات کسب کنم. مقاله‌ای که پیش روی شماست حاصل تجربیات و مطالعات من در مورد استون فلای‌هاست که یکی از مهم ترین منابع غذایی قزل‌آلاها در رودها به شمار می‌آیند.

ماهیگیری با استون فلای

حشرات رده Plecoptera (بال چین خورده ها) یا استون فلای‌ها بخش قابل توجهی از غذای قزل آلا را تشکیل می‌دهند. ماهیگیری با نمونه‌های استون فلای می‌تواند در تمام طول سال موثر باشد، به خصوص اگر استفاده از نمونه‌های دیگر نتیجه ندهد. من در رودخانه کرج همیشه اول فصل با یک استون فلای شماره 10 تیره رنگ و ماهیگیری بسیار (Early Stone) وزنه دار خوبی داشتم. این استون فلای های کوچک سیاه هستند و اندازه کوچکی دارند. استون فلای‌ها بزرگ و مغذی هستند و اندازه بزرگشان آن‌ها را به غذای مهمی تبدیل کرده است. این حشرات از چندین میلیون سال پیش وجود داشته‌اند و از آن زمان زیاد تغییر نکرده‌اند. فسیل‌هایی که از آنها پیدا شده مربوط به سیصد میلیون سال پیش است.

امروزه بیش از 2000 گونه از آنها در دنیا وجود دارد و وجود حدود 30 گونه استون فلای در ایران تایید شده است. در عین حال، حضور استون فلای‌ها در آب یکی از شاخص‌های کلیدی کیفیت آب است و آنها به تغییرات دمایی و کمبود اکسیژن بسیار حساس هستند. من در سرشاخه‌های لار بارها مشاهده کردم که با پایین آمدن سطح آب و بالا رفتن دما که منجر به کمبود اکسیژن می‌شد، استون فلای‌ها به سرعت در تعداد زیاد هچ می کردند. استون فلای‌ها دگردیسی ناقص دارند و بعد از خروج از تخم و مدتی زندگی در حالت نیمفی بالغ می‌شوند و به صورت حشره بالدار ظهور می‌کنند.

در این مقاله به طور مجزا به دورانی که این حشره درون آب زندگی می کند (دوران نیمفی) و دوران کوتاهی که در خارج از آب می‌گذراند (دوران بزرگسالی-به صورت حشره بالدار) و روش‌های صید ماهی با استفاده از نمونه‌های مصنوعی استون فلای می پردازیم. بعد از آن، به انواع موجود می‌پردازیم و گونه‌های مختلف استون فلای در ایران را معرفی می‌کنیم.

دوران نیمفی استون فلای

نیمف‌ها گردنی سه تکه دارند که حالتی زره پوش به آنها می‌دهد. قاب بال، قسمت پیش سینه و سر نیمی از بدن استون فلای را در بر می‌گیرند و در هنگام ساخت نمونه‌های مصنوعی باید به این موضوع توجه داشته باشید تا پشه ترکیب بندی درستی داشته باشد.

آنها شاخک‌ها و دم‌های ستبری دارند که در بیشتر گونه‌ها نیمی از طول بدن را شامل می‌شوند. سه جفت پا در طرفین شکم استون فلای وجود دارند و برای خزیدن در کف آب مناسب هستند. در نوک هر یک از پاها دو پنجه وجود دارد که در میان حشرات آبزی دیگر دیده نمی شود و یکی از کلیدهای تشخیص گونه‌های کوچک استون فلای از می فلای هاست. نیمف‌ها آرواره‌هایی با دندانه تیز دارند که در بالغ‌ها دیده نمی‌شود.

نیمف‌های استون فلای، به خصوص گونه‌های کوچک تر، فاقد آبشش هستند و اکسیژن را از طریق تنفس پوستی دریافت می‌کنند که جذب اسکلت خارجی آنها می‌شود. اما آنها نمی‌توانند اکسیژن را به راحتی از آب اطراف بگیرند. آب باید شدت داشته باشد تا بتوانند تنفس کنند. از این رو به مقادیر بالایی از اکسیژن محلول در آب نیاز دارند و فقط در آب‌های جاری و سرد با دمای 44 تا 55 درجه فارنهایت، مثل قسمت‌های پرسنگ در قسمت ریفل در رودها می‌زیند. به همین دلیل نام استون فلای را به خود گرفته‌اند. برخی گونه‌ها هم آبشش دارند. تخم‌های استون فلای در آب پایین می‌روند تا در کف آب به سنگ ریزه‌ها و چیزهای دیگر بچسبند. بعد از دو تا سه هفته نیمف‌ها از تخم بیرون می‌آیند و شروع به خزیدن در کف آب می‌کنند. چرخه زندگی استون فلای حدود یک سال طول می‌کشد ولی در گونه‌های بزرگ ممکن است بالای سه سال هم باشد.

نیمف‌ها بعد از خروج از تخم در ابتدا از ذرات بسیار کوچک تغذیه می کنند. وقتی بزرگ تر شوند، بعضی گونه‌ها صرفا گیاهخوار می‌شوند و از گیاهان آبزی یا بقایای آنها تغذیه می‌کنند و بعضی هم شکارچی می‌شوند. گونه‌های شکارچی، نیمف حشرات دیگر از جمله نیمف استون فلای و دیگر حشرات آبزی را می‌خورند. قزل آلاها تا وقتی اندازه نیمف‌ها به 14 تا 16 میلی متر نرسیده آن ها را نمی‌خورند و هر چه اندازه‌شان بزرگ‌تر شود بیشتر مورد توجه ماهی‌ها قرار می‌گیرند. نیمف‌های جوان‌تر در تمام طول سال موجودند و حتی بعد از هچ بالغ‌ها در دسترس قزل آلاها هستند. برای همین، کاربرد نمونه‌های نیمف استون فلای در اندازه‌های مختلف در تمام طول سال می‌تواند موثر باشد.

انواع گونه‌های استون فلای

گونه‌های مختلف استون فلای رنگ‌های متفاوتی دارند که این رنگ‌ها بر اساس محیط زندگی و زمان دگردیسی آنها تغییراتی می‌کند. نیمف‌های سیاه رگه‌هایی از زیتونی، قهوای و نارنجی را در بدنه خود دارند. رنگ‌های دیگر قهوه‌ای تیره، قهوه‌ای زیتونی تیره، طلایی، زرد طلایی و زرد مایل به سبز هستند. استون فلای‌هایی که در زمستان بالغ می‌شوند رنگ های تیره دارند تا بتوانند بیشترین گرما را از خورشید بگیرند. با این که رنگ‌های تیره به طور کلی فراوان تر هستند، زرد، کرم و سبز روشن مختص بعضی گونه‌هاست. نیمف‌های استون فلای در حین رشد چندین بار پوست اندازی می‌کنند و بعضی گونه‌های بزرگ ممکن است تا سی بار پوست بیندازند. نیمف‌هایی که تازه پوست ندازی کرده‌اند رنگشان زرد کمرنگ تا سفید است.

زمان هر دوره از رشد نیمف بر حسب دمای آب، غذای موجود و سن آن تغییر می کند. نیمف بعضی گونه ها حتی در دمای نزدیک به صفر درجه سانتی گراد هم به رشد خود ادامه می دهند. استون فلای‌ها در کف آب می‌خزند و یا به گیاهان آبزی و اشیای درون آب می‌چسبند. بیشتر گونه‌ها گیاه خوارند ولی بعضی Perlidae گونه ها، مثل گونه‌های خانواده گوشتخواران قهاری هستند. رفتار فعالانه آنها باعث می‌شود از محل خود کنده و در جریان آب شناور شوند و از آن جایی که شناگران خوبی نیستند بعد از معلق ماندن در آب سعی می کنند با خم و راست کردن بدن خودشان را به کف آب برسانند یا در دهان یک قزل آلای فرصت طلب جای بگیرند.

نیمف‌هایی که در کف می‌خزند به حالت صاف قرار می‌گیرند، پاها باز است دم و شاخک‌ها در حالت افقی هستند. در اوقاتی که آب گل می‌شود استون فلای‌ها از کف آب و محل اختفای خود کمی بالاتر می‌آیند و به روی سنگ‌ها می‌خزند تا بهتر تنفس کنند. برای همین خیلی اوقات توسط جریان از جایشان کنده می‌شوند و در دسترس ماهی‌ها قرار می‌گیرند. با رسیدن به بلوغ، تعداد زیادی از استون فلای‌ها به سمت آب‌های کم عمق در نزدیکی ساحل مهاجرت می کنند و در آنجا در زیر سنگ‌ها یا چیزهای دیگر خود را پنهان می‌کنند تا از دید ماهی‌ها پنهان بمانند. اگر سنگ‌ها را بردارید ممکن است بتوانید این نیمف‌ها را ببینید.

ماهیگیری با نیمف استون فلای

خیلی اوقات قزل آلاها روی نیمف‌هایی که در حال مهاجرت هستند متمرکز می‌شوند. در این اوقات در حالی که خارج از آب هستید نمونه‌های نیمف استون فلای را به سمت نواحی کم عمق نزدیک به ساحل پرتاب کنید. در چنین زمان‌هایی قزل آلاها برای خوردن استون فلای‌ها به ساحل نزدیک می‌شوند. هر چه تعداد این حشرات در ساحل بیشتر شود، قزل آلاها انتخابی تر عمل می‌کنند. برای همین نمونه مصنوعی شما باید ظاهری خیلی طبیعی داشته باشد.

بهترین روش برای کاربرد نمونه‌های نیمف استون فلای این است که اجازه دهید در آب پایین بروند و بعد در نزدیکی کف آب با حالت شناوری آزاد حرکت کنند. پشه را به سمت بالای جریان پرتاب کنید و بگذارید با حالتی طبیعی همراه با جریان به محل مورد نظر برسد. هر چند وقت یک بار باید نیمف را بالا بکشید تا مطمئن شوید در محل مناسبی قرار دارد. پرتاب کوتاهی به سمت بالای جریان انجام دهید و بگذارید پشه به کف آب برسد و بعد همراه با جریان نزدیک به کف آب حرکت کند.

نیمفتان برای این که سریع به کف آب برسد باید وزن قابل توجهی داشته باشد. کاربرد تیپت‌های نازک 2X یا 3X هم به سریع رفتن آن کمک می‌کند چون مقاومت کمتری در برابر آب ایجاد می‌نماید. در حین حرکت نیمف به سمت پایین جریان نخ کافی از چرخ باز کنید تا نیمف حرکتی طبیعی داشته باشد. استفاده از نیمف‌های استون فلای به همراه نشانگر یا پشه خشک نشانگر هم روش خوبی است.

برخی از گونه‌های استون فلای هم در سطح آب هچ می‌شوند، از جمله بعضی Isoperla گونه‌های خانواده در اوقاتی که نیمف‌ها نزدیک به سطح هستند، نمونه‌های روی قلاب خم شده بدون وزنه به کار می‌آیند. برای استفاده از آنها باید پشه را با لیدر بلند و نخ فلوتینگ به سمت بالای جریان پرتاب کنید و بگذارید همراه جریان به سمت پایین حرکت کنند.

بخش‌هایی از رود که سنگ‌های بزرگی دارند مکان‌های مناسبی برای اختفای قزل آلاها هستند. آنها در این مکان‌ها، استون فلای‌هایی که از محل خود کنده شده را می‌خورند. این سنگ‌های بزرگ جریان را می‌شکنند و پشتشان جریان آهسته‌تر می‌شود. برای همین ماهی‌ها انرژی کمتری برای مبارزه با جریان صرف می‌کنند و حشراتی که به خاطر جریان تند از محل خود جدا شده‌اند را می‌خورند. بنابراین باید نواحی پشت سنگ‌های بزرگ که جریان آرام تری دارند را هدف بگیرید و نیمف خود را به شکل طبیعی به آنها برسانید.

ماهی‌های گرسنه خیلی اوقات در آبگیرهایی که در قسمت انتهایی ران ها قرار دارند منتظر غذا می‌مانند. در این حالت آنها انرژی کمی صرف می‌کنند و حشرات همراه با جریان به آنها می‌رسد. در این مکان‌ها، پشه را در قسمت ران پرتاب کنید و بگذارید پشه به طور طبیعی روی آب حرکت کند و به جریان آهسته آبگیر برسد.

پرتاب نیمف‌ها به محل تلاقی جریان‌های تند و کند هم می‌تواند بسیار موثر باشد. در این حالت، نیمف را بالاتر از نقطه تلاقی دو جریان پرتاب کنید و بگذارید در جریان آرام، در حاشیه جریان تند حرکت ک

بعد از بلوغ

استون فلای‌ها قبل از هچ به بیرون از آب می‌خزند. به طور عادی استون فلای‌های کوچک و تیره زودتر هچ می‌شوند، مثل Early Black Stone گونه‌های متوسط و بزرگ در اواخر بهار تا اواسط تابستان. استون فلای‌های کوچکی که رنگ روشن دارند در اواخر تابستان و اوایل پاییز هچ می‌شوند. البته، استثناهایی هم وجود دارد.

به نظر می‌رسد دمای آب مهم ترین عامل در تعیین زمان هچ است. سرد بودن هوا در بهار می‌تواند هچ را یک یا دو هفته عقب بیندازد و هوای گرم باعث زودتر انجام شدن آن می‌شوند. اول نرها هچ می‌شوند. نرها، در خیلی از گونه‌ها قادر به پرواز نیستند زیرا بال‌های آنها کوتاه است و حالتی نمایشی دارد.

بر خلاف حشراتی مثل می فلای و میج، جفت گیری استون فلای‌ها بلافاصله بعد از هچ اتفاق نمی‌افتد و ظرف یک هفته بعد از آن انجام می‌پذیرد. ماده‌ها در چند دقیقه بعد از خروج از پوسته نیمفی آماده پرواز می‌شوند و بعضی خود را در جایی پنهان می‌کنند تا بال‌هایشان خشک شود. استون فلای‌های بالغ می توانند وارد آب شوند و گیاهان آبزی را بخورند، اما برخی گونه ها غذا نمی‌خورند. نرها چند روز بیشتر زنده نیستند ولی ماده هایی که قادر به غذا خوردن هستند ممکن است تا یک ماه هم زندگی کنند

استون فلای‌های نر بعد از خروج از پوسته نیمفی در کنار ساحل با سرعت زیادی حرکت می‌کنند تا از دست شکارچیان در امان بمانند و به دنبال جفت مناسب می‌گردند.
نرها برای جذب ماده‌ها با استفاده از شکم خود صداهایی تولید می‌کنند و ماده‌ها با شنیدن آن به دنبال منبع صدا می‌گردند و صدای مشابهی از خود تولید می‌کنند.استون فلای‌های باردار بعد از جفت گیری دیگر واکنشی به صدای نرها نشان نمی دهند.
اگر علف‌ها و سنگ‌های کنار ساحل را بررسی کنید ممکن است پوسته نیمف‌هایی را بیابید. آنها نشان می‌دهند استفاده از نیمف‌ها در کنار ساحل یا نمونه‌های بالغ در سطح آب می‌تواند انتخاب خوبی باشد. برای استفاده از نمونه‌های بالغ استون فلای در نزدیکی ساحل، بهترین تکنیک شناوری آزاد پشه روی آب و خیلی نزدیک به ساحل، در زیر بوته‌هایی که به سمت آب خم شده‌اند می‌باشد. اگر ماهی به پشه توجه نکرد هر چند وقت تکانی ناگهانی به پشه بدهید.

استون فلای‌های بالغ مثل حالت ساده شده نیمف‌ها همراه با بال هستند که در هنگام استراحت به صورت تخت روی بدن قرار می‌گیرد. آنها کشیده و شاخک‌های بلندی دارند. بال‌های غشایی آنها رگبال‌های متعددی دارد. استون فلای‌ها در دوران بلوغ عمر کوتاهی دارند. گونه‌های کوچک فقط چند روز و گونه‌های بزرگ تر تا چند هفته زندگی می‌کنند.

ماده‌های آبستن برای تخم ریزی به آب باز می‌گردند و بعد از تخم ریزی تا روشن شدن هوا در نزدیکی ساحل می‌مانند. بعضی گونه‌های برای تخم ریزی به زیر آب می‌خزند ولی بیشتر با پرواز بالاتر از سطح آب یا روی سطح آب تخم ها را می‌ریزند. در این حالت آنها تندتند بال می‌زنند و مثل هلیکوپتری که توسط یک خلبان گیج هدایت می‌شود مرتب به سطح آب برخود می‌کنند. با هر برخورد بخشی از تخم‌ها آزاد می‌شود. این حرکات توجه قزل آلاها را جلب می‌کند و آنها را برای خوردن آنها به سطح آب می‌کشاند.

ماهی‌ها خیلی اوقات با شدت و هیجان آنها را روی آب می‌گیرند و کاربرد نمونه‌های استون فلای در کل دوره (Dry) روآبی تخم ریزی موثر است. در این مواقع دو حالت برای کاربرد نمونه‌های استون فلای وجود دارد. اول شناوری آزاد پشه روی آب در حوالی عصر و دوم استفاده از پشه با پرش‌های ناگهانی برای تقلید حرکات این حشرات در زمان تخم ریزی است. اما این را در نظر داشته باشید که خیلی از ماده‌ها با شدت زیادی به آب برخورد می‌کنند برای همین، می‌توانید پشه را طوری پرتاب کنید که در زمان فرود سر وصدا ایجاد کنند.

چه موقع با استون فلای ماهیگیری کنیم؟

گاهی استون فلای‌ها بالغ با وزش بادهای تند یا ناگهانی از میان درختان و بوته‌ها کنده می‌شوند و روی آب می افتند. این اوقات هم زمان‌های مناسبی برای استفاده از نمونه‌های روآبی هستند.
هچ و تخم ریزی ممکن است در هر زمانی از روز انجام شود اما زمان‌هایی که هوا روشن نیست برای تخم ریزی ارجحیت دارد، مثلا قبل از طلوع خورشید.

در بهار و اواخر تابستان بیشتر هچ‌ها در اواسط روز انجام می‌پذیرند. با گرم شدن هوا و رسیدن تابستان، در نواحی کم ارتفاع هچ‌ها در هنگام شب و در نواحی پرارتفاع در روز انجام می شود.
در روزهایی که نسیم یا بادهای گرم ناگهان وزش می‌گیرند تعداد زیادی از استون فلای‌ها برای تخم گذاری به پرواز در می آیند. در روزهای ابری و سر، خیلی از گونه‌های شب زی هم تخم ریزی‌های محدودی روی آب انجام می‌دهند.
استون فلای‌های خسته، ممکن است گاهی در تعداد زیاد در آب های آرام یا گرداب‌های کوچک جمع شوند، به خصوص در اوایل صبح در تابستان. بعضی هم بعد از تخم ریزی روی آب می‌میرند یا به خاطر به پایان رسیدن عمرشان روی آب شناور می‌مانند و توسط ماهیها خورده می‌شوند. بعضی دیگر هم در خروج از پوسته ناموفق می‌مانند و چند ساعت بعد از وقوع هچ توسط قزل آلاها خورده می‌شوند.

می‌توانید پک پشه نیمف nymphe استاد سعید ساهر را از سایت کوه باما تهیه نمایید.